Đại tướng Võ Nguyên Giáp và bản chính sách thành văn đầu tiên về KH&CN ở nước ta

Đại tướng đầu tiên, Tổng tư lệnh tối cao của Quân đội nhân dân Việt Nam, vị danh tướng tài ba lỗi lạc được cả thế giới công nhận - Võ Nguyên Giáp đã ra đi ở tuổi 103. Cả thế giới tiếc thương ông, ngưỡng mộ ông và sẽ luôn nhớ về ông với những chiến lược, sách lược quân sự đại tài, những chiến công hiển hách.


Sinh thời, không chỉ giữ trọng trách tối cao về quân sự, Đại tướng Võ Nguyên Giáp cũng từng đảm nhiệm công việc phụ trách công tác khoa học và giáo dục (KH&GD) của nước nhà. Tạp chí Khoa học và Công nghệ (KH&CN) Việt Nam xin trân trọng giới thiệu bài viết của tác giả Vũ Cao Đàm - người đã từng có thời gian giúp việc ông trong lĩnh vực này, như một nén hương kính cẩn vĩnh biệt ông.

Trước Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ IV vào năm 1976, Đại tướng, Phó Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng Võ Nguyên Giáp được cử phụ trách công tác KH&GD.

Ngay sau khi nhận công tác này, Đại tướng đã có nhiều cuộc làm việc với Ủy ban Khoa học và Kỹ thuật (KH&KT) Nhà nước (nay là Bộ KH&CN), trong đó có những buổi gặp gỡ với các chuyên viên như chúng tôi, là những người được Ủy ban cử giúp việc Đại tướng.

 Nhớ lại lần đầu tiên làm việc với Đại tướng, chúng tôi đã sử dụng cách xưng hô rất… hành chính, là… “Thưa Đại tướng…”. Ông cười, ngắt lời chúng tôi: “Trong những buổi làm việc bình thường, các cậu không cần câu nệ nghi thức, cứ gọi mình là “anh Văn” thôi”. Từ đó, chúng tôi đều gọi ông với cái tên rất thân tình: “anh Văn”.

Từ nay, anh Văn của chúng ta không còn nữa, nhưng anh đã để lại những dấu ấn không thể phai mờ trong nền KH&GD nước nhà.***

Tôi nhớ, những ngày đầu tiên làm việc với anh Văn, anh luôn đặt ra những câu hỏi làm chúng tôi hết sức ngỡ ngàng:

- Cậu A chuẩn bị thuyết trình cho mình về “Phân loại khoa học”.

- Cậu B tìm hiểu cho mình mạng lưới các viện nghiên cứu ở Liên Xô, Hoa Kỳ, châu Á - Thái Bình Dương và Tây Âu.

- Cậu C làm một phân tích về những vấn đề bức xúc của chính sách KH&GD trên thế giới.

- Cậu X tìm hiểu về cuộc cách mạng KH&KT đang được bàn sôi động trên các diễn đàn.

- Vân vân và vân vân…

Chúng tôi ngỡ ngàng là vì, những câu hỏi đầu tiên mà anh Văn đặt cho chúng tôi là những vấn đề rất cơ bản, mà khi làm việc ở vị trí các chính khách, chắc ít khi anh để tâm, nhưng khi được cử phụ trách KH&GD, anh đã bắt đầu từ những hiểu biết rất bài bản của khoa học và quản lý khoa học, anh không ỷ rằng mình vốn đã là cử nhân khoa học, được đào tạo từ thời còn “mẫu quốc Đại Pháp”, mà ở thế hệ anh, anh thuộc lớp đại trí thức đi làm cách mạng. Phải nói đó thực sự là phong cách làm việc của một trí thức khoa học hết sức nghiêm túc, làm chúng tôi vô cùng ngưỡng mộ.

***

Khi bắt đầu được làm việc với anh, chúng tôi được giao nhiệm vụ giúp anh chuẩn bị một bản báo cáo về cuộc cách mạng KH&KT mà anh sẽ trình bày trước Đại hội toàn quốc lần thứ IV của Đảng Cộng sản Việt Nam. Anh đã nghiên cứu rất kỹ Bản phác thảo 16 quan điểm về chính sách KH&KT của Việt Nam do Bí thư Đảng Đoàn, Phó chủ nhiệm Ủy ban KH&KT Nhà nước Trần Quỳnh đích thân chuẩn bị và đưa ra thảo luận rộng rãi trong anh em chuyên viên ở Ủy ban thời đó. Đó là một bản nghiên cứu rất công phu và có những quan điểm rất đặc sắc được anh Văn trân trọng và tiếp nhận. Cùng với các tài liệu của Viện Khoa học Việt Nam, Ủy ban Khoa học Xã hội và Văn phòng Chính phủ, anh Văn đã chuẩn bị một bản phúc trình quan trọng dưới dạng một tham luận được trình bày tại Đại hội Đảng lần thứ IV, mang tên “Về cuộc cách mạng KH&KT ở nước ta”.

Sau Đại hội, anh Văn đã tập hợp chuyên gia từ nhiều ngành khác nhau, tổ chức thành các nhóm nghiên cứu chuyên đề về công nghiệp, nông nghiệp, khoa học cơ bản, khoa học xã hội và nhân văn, chính sách, chiến lược và quản lý KH&KT tập trung làm việc tại Sầm Sơn trong nửa tháng. Đó thực sự là một hoạt động nghiên cứu có quy mô lớn đầu tiên, nhằm thảo luận về chính sách phát triển KH&KT trong toàn bộ nền kinh tế quốc dân và trong từng ngành KH&KT ở Việt Nam. Anh làm việc tỉ mỉ với từng nhóm chúng tôi và chắt lọc những kết quả, từ đó để hình thành dần một hệ quan điểm về chính sách, chuẩn bị cho một quyết định thành văn đầu tiên về chính sách KH&KT của nước ta.

Bên cạnh những hoạt động nghiên cứu trong nước, anh Văn đã đề nghị Hội đồng Bộ trưởng cử một đoàn đi nghiên cứu về chính sách KH&KT ở Liên Xô. Tôi nhớ Đoàn do anh Bùi Thanh Khiết, Trưởng ban Khoa giáo Trung ương làm trưởng đoàn và anh Hoàng Đình Phu, người cộng sự thân tín của anh Văn, theo sát từng công việc chuyên môn của Đoàn. Đoàn đã đến làm việc tại Viện Hàn lâm Khoa học Liên Xô, Phân viện Hàn lâm Novosibirsk, Ủy ban KH&KT Nhà nước Liên Xô, Ủy ban KH&KT Cộng hòa Mondavia và nhiều trường đại học và viện nghiên cứu.

Anh Văn cũng yêu cầu phía Liên Xô cử một số chuyên gia sang giúp Việt Nam nghiên cứu đề xuất các ý tưởng cho một chính sách KH&KT của Việt Nam. Đoàn chuyên gia đã đi khảo sát và làm việc với những cơ quan và địa phương có vai trò quan trọng nhất về kinh tế, xã hội, KH&CN và cuối cùng, những người có vai trò chủ chốt trong Đoàn là Zaisev Aleksandr Fedorovich và Garev đã trình anh Văn một Bản phác thảo đầu tiên về chính sách KH&KT của Việt Nam. Bản thảo đã được anh Văn nghiên cứu cẩn thận và giao nhiệm vụ cho nhóm chuyên viên chúng tôi dưới sự chỉ đạo của anh Hoàng Đình Phu, khi đó đã là Phó Chủ nhiệm Ủy ban tham khảo để viết một văn bản chính thức, phù hợp với tình hình Việt Nam. Đó là Nghị quyết 37-NQ/TW ngày 20.4.1981 về chính sách KH&KT thành văn đầu tiên. Nghị quyết 37-NQ/TW được viết phù hợp với một khuôn mẫu kinh điển của UNESCO, với một chương trình phát triển toàn diện đúng tầm vóc của một đất nước hơn sáu chục triệu dân khi đó.

Có một sự kiện không thể không nhắc đến, là năm 1977, hai năm sau ngày thống nhất đất nước, anh Văn đã cử chúng tôi, An Khang và Vũ Cao Đàm, đi Sài Gòn với cương vị là đặc phái viên của Chính phủ, tiếp xúc với các nhà trí thức đang còn ở lại Sài Gòn để chuẩn bị cho cuộc làm việc của anh với giới trí thức Sài Gòn sau 1975. Chúng tôi đã gặp các vị trí thức có tên tuổi thời đó, như Lê Văn Thới, Phạm Văn Hai, Lâm Văn Vãng… Các vị đã bày tỏ những tình cảm và nhiệt huyết rất lớn lao vào công cuộc tái thiết đất nước sau chiến tranh.

Chúng tôi cũng cố gắng chuyển đến họ những tình cảm và thiện ý của anh Văn về một chính sách chung tay hàn gắn vết thương dân tộc. Anh Văn và anh Trần Quỳnh sau đó đã có một cuộc gặp gỡ rất trọng thể, nhưng đáng buồn là ý tưởng của anh Văn đã không được thực hiện như anh mong muốn…***

Nhóm chuyên viên của Ủy ban KH&KT Nhà nước, được cử làm việc về soạn thảo văn bản Nghị quyết 37-NQ/TW do anh Đoàn Phương phụ trách. Nhóm có nhiệm vụ phối hợp với nhiều đơn vị khác nhau từ Văn phòng Hội đồng Bộ trưởng, Viện Khoa học Việt Nam, Ủy ban Khoa học Xã hội, Ban Khoa giáo Trung ương làm việc với sự điều phối chung của anh Hoàng Đình Phu.

 Nghị quyết 37-NQ/TW có một quy mô nội dung rất phong phú, nhưng tôi chỉ muốn nói lại hai sự kiện mà tôi giữ mãi ấn tượng đến ngày nay.

Thứ nhất, “Phải kết hợp chặt chẽ khoa học tự nhiên, khoa học kỹ thuật và khoa học xã hội; hết sức chú trọng nghiên cứu ứng dụng và triển khai” (trích Nghị quyết 37-NQ/TW). Quả thật, anh Văn là một đại trí thức, một nhà lãnh đạo lớn của Đảng và Nhà nước, nhưng là một con người hành động rất thực tiễn, không bỗng dưng quyết định trao cho một viện nghiên cứu hàng mấy ngàn con người làm “chức năng nghiên cứu cơ bản” khi đất nước còn đói nghèo, và thậm chí trình độ công nghệ còn chưa đủ cao để có thể chế tạo thành công chiếc kim khâu với cái lỗ kim bé tí teo.

Thứ hai, tôi muốn viện dẫn một tư tưởng quan trọng từ Nghị quyết 37-NQ/TW, “Phát triển mạnh mẽ KH&KT về biển”. Điều này chỉ được viết bằng một dòng giản dị, nhưng thực sự là một tâm huyết lớn của anh Văn. Trong nhiều cuộc gặp gỡ với giới trí thức thời đó, anh luôn nói về biển, về một tư tưởng, tuy không được viết rõ trong Nghị quyết, đó là: đất nước ta có một vùng biển rộng mênh mông, phải phát triển kinh tế biển, phải kết hợp kinh tế với quốc phòng; phải xây dựng Việt Nam thành một cường quốc về biển, vân vân và vân vân. Nhưng đáng tiếc, đã hơn ba mươi năm, những tâm huyết, những tư tưởng lớn của anh Văn về phát triển kinh tế biển, kết hợp kinh tế và quốc phòng trên biển vẫn chưa đi vào được cuộc sống đúng như ý nguyện của anh...***

Hôm nay, anh Văn đã ra đi, có những ý nguyện của anh chưa thành hiện thực!

Vĩnh biệt Anh mà trong lòng rỉ máu!

Xin cầu nguyện để anh yên nghỉ ngàn thu!

Nguồn tin: khoahocvacongnghevietnam.com.vn